Jak zacząć pisać felietony: brutalna rzeczywistość, sekrety i strategie debiutanta

Jeśli kiedykolwiek przemknęła Ci przez głowę myśl: „Chcę pisać felietony, chcę mieć głos, chcę, żeby ludzie czytali i się zatrzymywali”, to wiedz, że wchodzisz na teren minowy. Rzeczywistość bycia felietonistą w Polsce 2025 roku jest nie tylko bezlitosna – jest fascynująco wymagająca, zaskakująca, czasem wręcz brutalna. W tym przewodniku nie znajdziesz cukierkowych porad, za to odkryjesz 12 bolesnych prawd, praktyczne strategie na przełamanie impasu i konkretne triki, które pozwolą Ci zadebiutować z własnym głosem. Jak zacząć pisać felietony, żeby nie utknąć w sidłach banału? Jak wydobyć z siebie autentyczność, która nie tylko przetrwa hejt, ale i zyska szacunek tych, którzy czytają więcej niż nagłówki? Oto przewodnik, który nie obiecuje łatwej drogi, ale pokazuje, jak przejść ją z podniesioną głową – nawet jeśli nie raz spadniesz na twarz. Gotowy na wyzwanie?

Czym naprawdę jest felieton? Rozbiór na czynniki pierwsze

Dlaczego felieton to więcej niż forma publicystyczna

Historia felietonu w Polsce to podróż przez najczarniejsze zakamarki wolności słowa – od podziemnej prasy lat 80., przez kolorowe dodatki weekendowe w latach 90., aż po dzisiejszą erę cyfrową, gdzie każdy, kto ma klawiaturę i odrobinę odwagi, może stać się felietonistą. Jednak nie chodzi tu tylko o formę – felieton to emocjonalne tornado, napędzane frustracją, radością, wściekłością na rzeczywistość. Według Contentwriter.pl, 2024, właśnie ta emocjonalność odróżnia felieton od suchych analiz czy newsów. Felieton nie boi się odważnych metafor, peryfrazy, ironii, a czasem wręcz prowokacji – to akt odwagi, jak napisała Anna, autorka jednego z najczęściej cytowanych tekstów ostatnich lat:

"Felieton to nie tylko tekst – to akt odwagi." — Anna, 2024

Przez dekady felieton potrafił rozkładać społeczne tabu na łopatki, wyśmiewać absurdy systemu, dotykać tematów, których inni się bali. To właśnie dzięki temu formuła felietonu ewoluowała – dziś nie tylko opowiada, ale i zmienia rzeczywistość. I choć narzędzia się zmieniają, sedno pozostaje: felieton to miejsce na emocje, opinię i osobisty bunt wobec świata.

Definicje dla debiutanta:

Felieton : Krótka, publicystyczna forma literacka, w której autor wyraża subiektywny pogląd na aktualny temat. Często balansuje między ironią, satyrą a refleksją. Przykład? Teksty Szymona Hołowni z końca lat 2010, w których każde słowo było jak cios w brzuch rzeczywistości.

Lead : Pierwsze, najważniejsze zdanie lub akapit – haczyk, który ma zassać czytelnika. „Jeśli nie zatrzymasz czytelnika w pierwszych sekundach, straciłeś go na zawsze” – powtarzają redaktorzy z felietony.ai.

Punkt widzenia : Subiektywność, filtr przez który autor przepuszcza temat. Wybranie własnego punktu widzenia to akt odwagi i pierwszy krok do zbudowania marki osobistej. Dla debiutanta kluczowe jest, by pisać szczerze, nawet jeśli nie wszystkim się to spodoba.

Granice i wolność: gdzie kończy się felieton, a zaczyna reportaż?

Felieton, reportaż, esej czy komentarz – te formy często się przenikają, ale ich granice są wyraźne, jeśli wiesz, gdzie patrzeć. Felieton to prywatny ring autora z rzeczywistością, miejsce, gdzie pozwalasz sobie na subiektywność i nawet lekką fikcję. Reportaż wymaga faktów, precyzji, dystansu i odpowiedzialności za każde słowo – tu nie ma miejsca na domysły czy literackie uniesienia. Esej natomiast daje więcej wolności intelektualnej, ale mniej emocjonalności.

Tabela 1: Porównanie felietonu z innymi formami publicystycznymi
Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Contentwriter.pl, 2024], Bryk.pl, 2024

Współczesne felietony często rozmywają te granice – redaktorzy coraz częściej tolerują odważne eksperymenty formalne, byleby tekst angażował i nie był nudny. Jak podkreśla Edziecko.pl, 2024, nie chodzi o szukanie sensacji, ale o to, by czytelnik poczuł, że czyta coś, co ma własny puls.

Największe mity o pisaniu felietonów

Mit o „wrodzonym talencie” jest jednym z najczęstszych hamulców debiutantów. Według Contentwriter.pl, 2024, pisania można się nauczyć, a dobry felieton to przede wszystkim efekt ciężkiej pracy i regularnego ćwiczenia, nie boskiej iskry.

Wielu początkujących myśli, że felieton musi być zawsze kontrowersyjny, ironiczny do granic albo całkiem obiektywny – to nieprawda. Felieton nie jest miejscem na obiektywizm rodem z depeszy PAP, ale nie jest też manifestem politycznym. Najważniejszy jest balans i autentyczność.

• 7 mitów, które blokują debiutantów:
  • Musisz mieć „wielki talent literacki” – nie, wystarczy regularność i ćwiczenie warsztatu.
  • Felieton ma być zawsze kontrowersyjny – czasem mocniejszy jest subtelny żart.
  • Obiektywizm to klucz – felieton opiera się na subiektywnym spojrzeniu.
  • Każdy temat się nada – banał zabija felieton w zarodku.
  • Im dłuższy, tym lepszy – zwięzłość to cnota.
  • Ironia za wszelką cenę – nie każda sytuacja nadaje się do żartu.
  • Nie można popełniać błędów – nawet mistrzowie się mylą, klucz to wyciąganie wniosków.

Psychologia debiutanta: strach, blokady i pierwsze przełamanie

Jak pokonać syndrom oszusta i blokadę twórczą

Każdy, kto zaczyna przygodę z felietonem, prędzej czy później spotyka się z niewidzialnym potworem – syndromem oszusta. „Kim jestem, żeby pisać?” – to pytanie wraca niczym mantra i paraliżuje, zanim jeszcze otworzysz edytor tekstu. Według Edziecko.pl, 2024, klucz to nauczyć się ignorować ten głos i po prostu pisać. Blokada twórcza nie jest oznaką słabości, lecz naturalną częścią procesu.

Jak przełamać impas? Zamiast czekać na wenę, zacznij od najprostszych ćwiczeń – pisz 10 minut dziennie, nie wracając do tego, co napisałeś. Strach przed oceną jest silny, ale jeszcze mocniejsza jest satysfakcja z pokonania blokady.

1. Wybierz temat, który drażni lub fascynuje.
2. Zacznij pisać bez autocenzury przez 10 minut.
3. Nie oceniaj siebie – redagowanie zostaw na później.
4. Przeczytaj tekst na głos – wyłapiesz sztuczność.
5. Popraw lead – to właśnie tu łapiesz czytelnika.
6. Poproś o szczery feedback zaufaną osobę.
7. Wprowadź poprawki, ale nie bój się zostawić kontrowersyjnego zdania.
8. Zrób przerwę – wróć na świeżo.
9. Zadaj sobie pytanie: czy ten tekst coś zmienia?
10. Opublikuj – strach trwa tylko do kliknięcia „publikuj”.

Dlaczego większość nigdy nie publikuje (i jak być wyjątkiem)

Psychologiczne blokady są silniejsze niż warsztatowe braki. Strach przed hejtem, krytyką, kompromitacją sprawia, że setki świetnych tekstów nigdy nie wychodzą poza folder „Szkice”. W badaniu Contentwriter.pl, 2024, aż 70% początkujących autorów przyznaje, że blokuje się przed publikacją z obawy przed oceną.

"Pierwszy tekst to zawsze skok na głęboką wodę." — Marek, 2024

Chcesz być wyjątkiem? Odpowiedz sobie szczerze: czy Twój tekst jest szczery, czy tylko stara się podobać wszystkim? Czy jesteś gotów na to, że ktoś się nie zgodzi? Jeśli tak – kliknij „publikuj” i nie oglądaj się za siebie.

Checklista przed publikacją:

• Czy temat jest aktualny i unikalny?
• Czy lead przyciąga uwagę?
• Czy puenta zostawia ślad?
• Czy tekst nie ocieka banałem?

Czego nie powie ci żaden poradnik: koszt bycia szczerym

Pisanie felietonów to nie tylko sława i laury – to często samotność, krytyka i ryzyko, że Twoja szczerość zostanie źle zrozumiana. Według Bryk.pl, 2024, felietonista musi być gotowy na cenzurę, hejt, a czasem nawet odcięcie się znajomych.

Cenzura przychodzi nie tylko z zewnątrz – najczęściej autocenzurujemy się sami, bo boimy się reakcji. Prawdziwa odwaga to nie tylko napisanie mocnego tekstu, ale obrona go, kiedy przyjdą trudne komentarze.

• 6 rzeczy, na które musisz być gotowy jako felietonista:
  • Krytyka z każdej strony – nie wszyscy lubią prawdę wprost.
  • Utrata znajomych – temat tabu to czasem klucz do poruszenia tłumów.
  • Cenzura redakcyjna – nie wszystko przejdzie przez sito.
  • Publiczny hejt – internet nie zna litości.
  • Konieczność obrony własnych słów – argumenty muszą być mocne.
  • Poczucie osamotnienia – bycie w kontrze boli, ale daje siłę.

Znaleźć własny głos: styl, ton i tożsamość felietonisty

Jak odnaleźć autentyczny styl (a nie kopiować idoli)

Największa pułapka debiutanta? Klonowanie stylu mistrzów. Podziwiasz Pilcha, chcesz pisać jak Chutnik – rozumiem, sam przez to przechodziłem. Ale kopiowanie nigdy nie sprawi, że czytelnik zapamięta właśnie Ciebie. Według felietony.ai, autentyczność jest nową walutą czytelniczą – tylko własny styl daje szansę na przetrwanie w tłumie.

Jak ćwiczyć autentyczność? Pisz swoje historie, nawet jeśli wydają się błahe. Baw się słowem, eksperymentuj z formą. Notuj ciekawe zwroty, cytaty z ulicy, własne obserwacje. Sklej to w collage – dopiero wtedy zobaczysz, co naprawdę brzmi jak Ty.

Felieton a kontrowersja: granica prowokacji i odpowiedzialności

Kontrowersja to przyprawa felietonu – użyta z wyczuciem potrafi podnieść temperaturę debaty, nadużyta – spalić reputację. Według Contentwriter.pl, 2024, felietonista zawsze balansuje między prowokacją a odpowiedzialnością za słowo. Prawdziwa odwaga to nie rzucanie oskarżeń, lecz zmuszanie do myślenia.

Warto pamiętać, że przekraczając cienką linię, możesz wywołać lawinę, której nie zatrzymasz. Najlepsze teksty nie sieją nienawiści – zostawiają czytelnika z pytaniem, nie odpowiedzią.

"Najlepszy felieton to ten, który zmusza do myślenia, nie do nienawiści."
— Piotr, 2024

Jak budować rozpoznawalność wśród czytelników

Budowanie marki osobistej wymaga czegoś więcej niż genialnych tekstów. Potrzebujesz charakterystycznego głosu, powtarzalnych motywów, stylu, który rozpoznasz po jednym akapicie. Według Contentwriter.pl, 2024, to powtarzalność stylu czyni z debiutanta rozpoznawalnego autora.

1. Zdefiniuj swój ton – poważny, ironiczny, sarkastyczny?
2. Wprowadź powtarzalne motywy (np. określony typ metafor).
3. Dbaj o unikalne leady i puenty – to Twój podpis.
4. Bądź obecny w komentarzach, rozmawiaj z czytelnikami.
5. Regularnie publikuj – nawet krótkie formy utrwalają nazwisko.

Temat to wszystko: skąd brać inspiracje, o czym NIE pisać

Jak znaleźć temat, który naprawdę rezonuje

Najlepsze felietony rodzą się z codziennych frustracji, trendów, absurdów zauważonych na ulicy czy w mediach społecznościowych. Inspiracji szukaj w swoim otoczeniu – podsłuchane rozmowy w tramwaju, memy, newsy, które rozpalają internet. Według felietony.ai, najbardziej angażujące teksty powstają z połączenia osobistej obsesji z tematem, który żyje w danym momencie.

Zanim wybierzesz temat, sprawdź, czy nie został wyeksploatowany – powielanie banałów to publicystyczne samobójstwo. Zadaj sobie pytanie: czy Twój temat jest oryginalny, kontrowersyjny, aktualny? Jeśli choć dwie odpowiedzi brzmią „tak” – pisz!

Czego unikać: tematy wyeksploatowane i pułapki banału

Nic nie zabija felietonu szybciej niż powielanie zmielonych tematów. W 2025 roku lista tematów, które wywołują ziewanie, jest długa.

• 10 tematów, których lepiej unikać w 2025:
  • Kolejne narzekanie na „młodzież i smartfony” – wszyscy już to słyszeli.
  • Hejt na politykę bez konkretów.
  • Felietony o pogodzie (chyba, że z twistem).
  • „Za moich czasów było lepiej” – banał stulecia.
  • Narzekanie na ceny w sklepach bez analizy przyczyn.
  • Felietony o „cancel culture” bez głębszego wejścia w temat.
  • Przemyślenia o „końcu kultury czytania”.
  • Kolekcjonowanie śmiesznych ogłoszeń z internetu.
  • Rozważania o „pokoleniu Z” bez kontaktu z rzeczywistością.
  • Porównania współczesności do PRL-u, jeśli nie masz autentycznego doświadczenia.

Gdzie szukać inspiracji w czasach AI

Żyjemy w epoce, w której inspiracje leżą na wyciągnięcie ręki. Podcasty, undergroundowe fora, generator pomysłów w felietony.ai – to tylko początek. Narzędzia AI pomagają wygenerować nietuzinkowe tematy, ale prawdziwy przełom następuje, gdy łączysz je z własnym doświadczeniem.

Nie bój się eksperymentować – testuj różne źródła, zestawiaj newsy z plotkami, cytaty z memami. W czasach, gdy wszyscy piszą o tym samym, świeżość to Twoja największa przewaga.

Anatomia felietonu: od pierwszego zdania do puenty

Najważniejsze elementy konstrukcji felietonu

Dobry felieton to nie przypadek – to świadome budowanie napięcia od pierwszego zdania do puenty. Według Edziecko.pl, 2024, kluczowe są: mocny lead (przyciąga), soczysty środek (rozwija temat), wyrazista puenta (zostawia ślad) i wezwanie do refleksji (mobilizuje do działania).

Tabela 2: Anatomia felietonu – elementy i funkcje
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Edziecko.pl, 2024

Jak pisać pierwsze zdanie, by nie przegrać wszystkiego

Otwarcie to być albo nie być felietonisty. Jeśli nie złapiesz czytelnika w pierwszej linijce, możesz zapomnieć o reszcie tekstu. Według felietony.ai, lead powinien być nieoczywisty, zaskakujący lub prowokacyjny. Poniżej lista otwarć, które działają:

1. Szokujące zdanie – „Gdyby nie złodziej z tramwaju, nie byłoby tego tekstu.”
2. Cytat z ulicy – „’Panie, w tym kraju nic się nie zmieni!’ – usłyszałem w sklepie.”
3. Paradoks – „Nigdy nie ufam ludziom, którzy zawsze mają rację.”
4. Autentyczna anegdota – „Siedziałem na ławce, kiedy pies postanowił…”
5. Statystyka – „Według badań, Polacy kłamią średnio 6 razy dziennie.”
6. Bezpośrednie pytanie do czytelnika – „Czy zastanawiasz się czasem, dlaczego…?”
7. Zaskakująca metafora – „Moje życie to trochę jak zepsuty tramwaj.”

Sztuka puenty: jak zostawić czytelnika z myślą

Zamknięcie felietonu to moment, w którym decydujesz, czy Twój tekst pozostanie w pamięci, czy zginie w odmętach internetu. Najlepsze puenty są jak sztylet – krótkie, celne, niebanalne. W analizie tekstów Anny Dziewit-Meller, Szymona Hołowni i Agnieszki Osieckiej, powtarza się zasada: puenta ma być otwarta, prowokować do myślenia, czasem lekko kąsać.

"Dobra puenta to ta, która zostaje w głowie na dłużej." — Anna, 2024

Proces twórczy bez ściemy: workflow, narzędzia, rytuały

Jak wygląda prawdziwy workflow felietonisty (2025)

Prawdziwy proces twórczy to nie romantyczne natchnienie o północy, lecz żmudna codzienność: od pomysłu, przez szkic, redakcję, konsultacje, aż po publikację. Według felietony.ai, regularność i rzetelność wygrywają z chaosem.

Tabela 3: Popularne narzędzia pracy felietonisty – 2025
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Contentwriter.pl, 2024

Rytuały i nawyki, które naprawdę pomagają pisać

Nie ma jednej magicznej formuły – liczy się regularność, dyscyplina i odrobina szaleństwa. Według felietony.ai, skuteczni autorzy łączą codzienne rytuały z elastycznością.

• 6 nawyków skutecznych autorów:
  • Pisanie o stałej porze – mózg kocha rutynę.
  • Notowanie pomysłów w telefonie – inspiracja bywa ulotna.
  • Czytanie tekstów mistrzów – warsztat buduje się przez analizę.
  • Przerwy na kawę i muzykę – reset umysłu pozwala wrócić z energią.
  • Konsultowanie tekstów z innymi – świeże spojrzenie bywa bezcenne.
  • Ograniczenie social mediów w trakcie pracy – skupienie to podstawa.

Jak unikać prokrastynacji i wypalenia

Prokrastynacja to wróg każdego twórcy. Według Contentwriter.pl, 2024, najlepszą bronią jest podział pracy na małe etapy i nagradzanie siebie za postępy.

1. Ustal krótki deadline – presja czasowa działa cuda.
2. Podziel tekst na fragmenty i skup się na jednym na raz.
3. Odrzuć perfekcjonizm – pierwsza wersja nie musi być genialna.
4. Pracuj w blokach czasowych (np. 25 minut pracy, 5 minut przerwy).
5. Użyj aplikacji do blokowania rozpraszaczy.
6. Znajdź „buddy writer” – kogoś, kto popchnie Cię do działania.
7. Nagradzaj się za ukończone zadania – nawet drobiazgi się liczą.
8. Rozpoznaj objawy wypalenia i nie bój się zrobić dłuższej przerwy.

Debiut i co dalej: publikacja, feedback, budowanie portfolio

Gdzie publikować pierwszy felieton: media, blog, platformy

Publikacja felietonu to moment przełomowy – wybór miejsca zależy od Twoich celów. Magazyny internetowe dają większy zasięg, ale trudniej się do nich dostać. Blog osobisty to pełna wolność, ale wymaga samodyscypliny. Platformy społecznościowe są proste w obsłudze, ale trudniej tam zbudować lojalną publiczność.

Tabela 4: Porównanie platform publikacji felietonów
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Contentwriter.pl, 2024

Wybierz pierwszą platformę zgodnie ze swoimi celami. Chcesz szybko zdobyć zasięg? Celuj w portale. Potrzebujesz wolności i miejsca na eksperymenty? Blog lub felietony.ai będą lepszym wyborem.

Jak przyjmować krytykę i nie zwariować

Krytyka jest nieunikniona. Według felietony.ai, najważniejsze to oddzielić hejt od konstruktywnego feedbacku – nie każda krytyka jest zła. Słuchaj, analizuj, wyciągaj wnioski. Najwięcej uczysz się z najbardziej bolesnych komentarzy.

"Nie każda krytyka jest hejtem – naucz się słuchać." — Marek, 2024

Budowanie portfolio i pierwsze kontakty w branży

Portfolio to Twoja wizytówka – im szybciej zaczniesz je tworzyć, tym lepiej. Według Contentwriter.pl, 2024, warto postawić na różnorodność tematów i form, aby pokazać szeroki warsztat.

1. Zbierz najlepsze teksty w jednym miejscu – blog, PDF, Google Drive.
2. Poproś o rekomendacje od redaktorów lub czytelników.
3. Bierz udział w konkursach literackich – liczy się każda publikacja.
4. Dołącz do grup tematycznych, forów, spotkań branżowych – networking działa cuda.
5. Regularnie aktualizuj portfolio – nie chowaj się, kiedy masz sukces.

Co działa w 2025? Nowe trendy i przyszłość felietonu

Wpływ AI i nowych mediów: szansa czy zagrożenie?

AI zmieniło reguły gry – generatorzy tekstu, jak felietony.ai, pomagają w burzy mózgów, inspirują, pozwalają skrócić czas od pomysłu do publikacji. Ale nie zastąpią autentycznego głosu – maszyny nie znają Twoich obsesji, nie czują strachu przed publikacją, nie wiedzą, co Cię naprawdę boli. Według felietony.ai, AI to narzędzie – Ty jesteś reżyserem.

Felieton multimedialny: tekst, dźwięk, obraz

Felieton nie musi być tylko tekstem – podcasty, videoeseje, storytelling interaktywny podbijają sieć. Według Contentwriter.pl, 2024, format ma drugorzędne znaczenie – liczy się autentyczny przekaz.

• 5 formatów, które zyskują popularność:
  • Podcast-felietony – szybkie, mocne komentarze audio.
  • Videoeseje – połączenie obrazu i narracji.
  • Newslettery z felietonem tygodnia – budowanie społeczności.
  • Interaktywny storytelling – czytelnik decyduje o przebiegu historii.
  • Felietony ilustrowane – zdjęcia, kolaże, grafiki dodające głębi.

Czy felieton jeszcze zmienia świat?

Felieton wciąż ma moc – przykłady z lat 2024-2025 pokazują, że potrafi wywołać debatę, zmieniać nastroje społeczne, inspirować do działania. Sceptycy mówią: „Nikt już nie czyta felietonów” – a jednak każdy viralowy tekst zaczyna się od czyjegoś subiektywnego spojrzenia. Fakty mówią same za siebie: najczęściej komentowane teksty na portalach opiniotwórczych to właśnie felietony.

Checklista debiutanta: wszystko, co musisz zrobić przed publikacją

Ostateczna lista kontroli – niczego nie pomiń

Zanim klikniesz „publikuj”, sprawdź tę listę – każdy punkt to Twój bufor bezpieczeństwa przed publicystyczną kompromitacją.

1. Czy temat jest aktualny i unikatowy?
2. Czy lead przyciąga uwagę już w pierwszym zdaniu?
3. Czy tekst jest zwięzły i dynamiczny?
4. Czy unikasz banałów i frazesów?
5. Czy puenta zostawia czytelnika z pytaniem lub refleksją?
6. Czy zachowałeś własny styl, nie kopiując idoli?
7. Czy tekst przeszedł choć jedną redakcję?
8. Czy masz zgodę na cytowane fragmenty/dialogi?
9. Czy sprawdziłeś poprawność językową?
10. Czy weryfikowałeś fakty i statystyki w wiarygodnych źródłach?
11. Czy na końcu tekstu zostawiasz czytelnikowi pole do komentarza/dyskusji?
12. Czy jesteś gotów przyjąć krytykę?

Najczęstsze błędy i jak ich uniknąć

• 10 błędów debiutantów:
  • Zbyt ogólny temat – skup się na szczególe.
  • Przegadane wstępy – lead powinien być krótki.
  • Banały zamiast własnych obserwacji – nie kopiuj czyichś poglądów.
  • Brak spójności – każdy akapit powinien prowadzić do puenty.
  • Sztuczne metafory – nie przesadzaj ze środkami stylistycznymi.
  • Zbyt długie zdania – czytelność to podstawa.
  • Brak puenty – tekst bez zakończenia ginie.
  • Niepotwierdzone fakty – zawsze weryfikuj źródła.
  • Brak redakcji – nawet najlepszy tekst wymaga poprawek.
  • Strach przed publikacją – odwaga to podstawa sukcesu.

Co dalej? Twoja droga po pierwszym tekście

Masz już za sobą pierwszy tekst? To dopiero początek. Nieważne, czy był genialny, czy tylko poprawny – liczy się, że opublikowałeś. Z każdą kolejną próbą będzie lepiej. Szukaj inspiracji, eksperymentuj z formą, bierz udział w konkursach, komentuj teksty innych. Jeśli szukasz miejsca, gdzie możesz rozwijać się wśród innych twórców, felietony.ai to miejsce, w którym warto zaznaczyć swoją obecność.

Pamiętaj: każdy mistrz był kiedyś debiutantem. Najważniejsze to nie przestawać pisać – publicystyczna siła rodzi się w działaniu, nie w planowaniu.